Anjel Lertxundi idazleak literaturan egindako ibilbide oparoa biltzen duen liburua da Anjel Lertxundi: idazlea eta obra. Beatriz Zabalondok (Elgeta, Gipuzkoa, 1961) eta Alex Gurrutxagak (Zarautz, 1988) ondu dute bilduma: "Guretzat opari bat izan da".
Lertxundik literaturan egin duen 50 urtetik gorako ibilbidea liburu batean jaso duzue. Zerk bultzatu zintuzten horrelako proiektu batean murgiltzera?
BEATRIZ ZABALONDO: Konturatu ginen literaturaren esparruan ibilbide luzea bezain aberatsa duela Anjel Lertxundik, eta ibilbide horrek, akademia aldetik, aitortza txikia izan duela. Alexek bere aldetik eta nik nire aldetik pentsatu genuen EHUko udako ikastaroen barruan Anduren inguruko zerbait egitea, eta elkarri proposatu genion. Hala, Anduren ziklo monografikoa antolatu genuen 2023an. Horrez aparte, herri mailan ere zerbait egin nahi genuen, eta Zarauzko Udalarekin elkarlanean ekitaldi bat gauzatu genuen urte bereko ekainean. Zarauzko Kultur Merezimenduaren Domina eman zioten bertan Lertxundiri, herritar ugariren aurrean.
ALEX GURRUTXAGA: Hain justu, udako ikastaroko eta Zarauzko omenaldiko hitzaldiak biltzen ditu liburuak. Berari buruz hitz egin nahi genuen, baina argitaratutako liburua abiapuntua da; hau da, liburua irakurtzen duen oro ohartuko da gauza pila bat daudela oraindik egiteko eta ikertzeko bere obraren inguruan. Liburu orokorra da, ez da Anduren lan zehatz bati buruzkoa, eta berak ukitu dituen alor asko aztertzen ditu, hala nola nobela, saiakera eta haur eta gazte literatura.
B.Z.: Abiapuntua da, eta hori horrela izatea zen asmoa. Horrela, Andu ezagutu behar duten datozen belaunaldiek izango dute nondik heldu bere obrari.
Izenburuan bertan pertsona eta haren ekoizpena banatu dituzue, bi zatitan. Nola dago banatuta liburuaren edukia?
B.Z.: Alde batetik, alderdi akademikoagoa duen zatia dago, Anjelen obra bete-betean ikertzen duten testuekin. Esaterako, Anjelen obran, saiakeraren arloa aztertu du Beñat Sarasolak, nobelagintzaren eboluzioa Iratxe Retolazak, kritika feminista Lourdes Otaegik, itzulpengintza Idoia Santamariak, haur literatura Xabier Etxanizek eta Alex Gurrutxagak, eta zinema Iñaki Lazkanok eta Ainhoa Fernandez de Arroiabek. Nik, berriz, zinemako hizkeraz dagoen testua egin dut. Bestetik, idazlean gehiago zentratzen den atala dago, eta testu horietatik hiru Andoni Egañak, Iñigo Astizek eta Uxue Alberdik Zarauzko ekitaldirako idatzitakoak dira. Beste biak Anjelen gertuko bi pertsonak idatzi zituzten: Juan Kruz Igerabidek eta Lertxundiren editore eta itzultzaile zen Jorge Gimenezek, hain zuzen ere. Hala eta guztiz ere, ez nuke esango bi atal horiek guztiz bereizita daudenik, azken finean idazlea bera baita guztietan protagonista. Bera dago bere obren atzean.
A.G.: Estiloari dagokionez, bereizgarriak diren beste testuak sarrerakoak dira. Gabriel Aresti Katedraren zuzendari Patxi Juaristik idatzitakoa da lehenengoa, Bingen Zupiriarena bigarrena eta Anjelek berak EHUko udako ikastaroei amaiera emateko irakurritako testua da hirugarrena.
Narrazio liburuak, nobelak, saiakera liburuak, haur eta gazteentzako lanak… Literaturaren arloan, geratzen al zaio zerbait egiteko Lertxundiri?
B.Z.: Zientzia fikzioa ez bada... Ez dakit horren inguruan idatzi duen, baina oraintxe hori bakarrik datorkit burura.
A.G.: Berari beti esan izan diote ez duela inoiz poesiarik argitaratu. Halere, poesiarekin entrenatu duela garbi dago, eta itzuli ere egin du, baina ez du sekula ezer argitaratu. Uste dut galdera hori geure buruari egiten diogula Anjelek denetik egin duelako. Izan ere, idazle bakoitzak bere esparruan jardun ohi du, baina Anjelek gauza ezberdin asko egin ditu, eta idazle gutxik egiten dute hori. Anjelen ezaugarririk nabarmenenarekin lotuko nuke hori; hau da, Anjel ez da inoiz konformatu idazle gisa, izaeran darama hori. Bere inplikazio kulturala eta soziala oso handia da.
B.Z.: Etengabeko bilaketa egiten du, eta une oro gainditzen du bere burua. Literaturaz gain, uste dut Anjelek baduela beste ezaugarri bat, pentsalariarena eta intelektualarena, eta hori ere azpimarratzekoa da.
Zer nabarmenduko zenukete Lertxundiren obratik?
A.G.: Zaila da hain ibilbide luze eta oparoan zerbait nabarmentzea, baina esango nuke literaturan gehien landu dituen esparruak nobela, saiakera eta haur literatura direla. Literaturaz harago, hizkuntzaren mailan egin duen ekarpena goraipatuko nuke, horrek ondoren telebistarako edota nobelagintzarako balio izan baitu, esaterako.
B.Z.: Nire kasuan, abentura honek atzera begiratzeko aukera eman dit. Andu begiratzeko aukera izan dut, eta bere lanak berrirakurtzekoa eta hausnartzekoa. Irakurritakoaren harira, beste egile batzuen inguruan ere ikasi dut. Iruditzen zait gure intelektualen, idazleen eta herrigintzan ibili direnen ezagutza falta handia dugula, eta niri proiektu honek horren jakitun izaten lagundu dit.
Argitalpenaren helburua ez da soilik akademikoa.
A.G.: Guk proiektua abiatu genuen pentsatzen genuelako Anjelen ibilbideak aitortza bat merezi zuela. Gainera, oso polita izan zen ikustea Zarauzko ekitaldian eta udako ikastaroetan jendeak zeinen gogotsu parte hartu zuen. Esperientzia oso-oso ona izan dugu parte hartu duten guztiekin, bai hasi aurretik, bai bitartean eta ondoren. Ikertzaile eta aparteko hizlari guztiek eman ziguten baiezkoa, eta denek pentsatzen zuten beharrezkoa zela Anduren lana aitortzea. Abiapuntu bat sortu dugu guztien artean, hemendik aurrera jendeak hariari heldu eta tiratzen jarrai dezan. Kulturgintzan, herrigintzan eta euskalgintzan hainbeste eman duen eta ematen duen pertsonari erreparatu egin behar diogu.
Sariak ere jaso ditu urte hauetan zehar, egindako lanaren aitortza modura. Liburu hau al da zuek egin nahi diozuen omenaldia?
B.Z.: Niretzako opari bat izan da. Lana izan da, hori ezin dugu ukatu, baina altxor bat daukagu orain. Opari bat izan da berarekin egotea eta bera miresten duen jendearekin lan egitea.
A.G.: Uste dut herri bezala eta euskaldun bezala zor geniola. Bai irakurleentzat, bai arlo akademikoarentzat, opari bat da.
Gabriel Aresti Katedrak argitaratutako lehen liburua Anduren ingurukoa da. Zergatik?
B.Z.: Euskal sormena eta euskal kultura biltzeko eta erakusteko asmoz sortu genuen Gabriel Aresti Katedra, eta hain justu, Andu euskal kulturan erreferente bat da.